ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYCHOWANIE DZIECI
Rodzice współdziałający z Bogiem-Stwórcą mają przekazywać życie i
troszczyć się o jego rozwój. Obowiązki rodziców wobec dzieci nie kończą
się jednak na samym tylko wydaniu ich na świat.
1. Dlaczego swego współdziałania z Bogiem -Stwórcą
rodzice nie mogą ograniczyć do samego tylko zrodzenia dzieci? Na czym polega
wychowanie dziecka? Mt 18,5-7
Tworzenie człowieka trwa nieprzerwanie od momentu poczęcia. Styl życia
matki, klimat rodzinny oddziaływują na poczęte dziecko jeszcze przed jego
urodzeniem. Rodzice winni zrobić wszystko, co jest w ich mocy, aby nie
zaszkodzić zdrowiu dziecka, np. matki nie powinny palić papierosów, rodzice
nie powinni używać alkoholu, strzec się, by poczęcie nowego życia nie miało
miejsca w zamroczeniu alkoholowym.
Twórcze współdziałanie z Bogiem stwarzającym ujawnia się przede
wszystkim w wychowaniu dziecka. „Rodząc w miłości i dla miłości nową
osobę, która sama w sobie jest powołana do wzrostu i rozwoju, rodzice tym
samym podejmują zadania umożliwienia jej życia w pełni ludzkiego” (Familiaris
consortio, 36). Wychowywać, znaczy tak oddziaływać na dziecko, aby ciągle
się rozwijało fizycznie, intelektualnie, społecznie, moralnie , religijnie
itp. Rodzice mają tak wychować dziecko, aby - w pełni rozwinięte - umiało
wypełnić wszystkie swoje życiowe zadania, swoje powołanie, aby kiedyś - o
ile wybierze drogę życia małżeńskiego, samo było dobrym małżonkiem,
zdolnym do miłości ofiarnej, szanującym drugiego człowieka, wrażliwym na
jego potrzeby, potrafiącym wczuwać się w drugiego, zdolnym wziąć
odpowiedzialność za drugą osobę, za jej los i wieczne zbawienie.
Wychowanie do miłości będącej darem z siebie powinno łączyć się, na co
zwraca uwagę Jan Paweł II, z przekazaniem właściwego wychowania
seksualnego: rodzice mają ustrzec dziecko od zbanalizowania płciowości
ludzkiej, na co naraża je współczesna kultura. „Posługa wychowawcza
rodziców musi skupić się zdecydowanie na kulturze życia płciowego, aby była
ona prawdziwie i w pełni osobowa: płciowość jest w istocie bogactwem całej
osoby — ciała, uczuć i duszy — ujawniającym swe głębokie znaczenie w
doprowadzeniu osoby do złożenia daru z siebie w miłości” (Familiaris
consortio, 37).
2. Na czym polega wychowanie religijne dziecka? Mk
10,13-16
Według Soboru Watykańskiego II wychowanie zdąża „nie tylko do pełnego
rozwoju osoby ludzkiej... lecz ma na względzie przede wszystkim to, aby
ochrzczeni, wprowadzani stopniowo w tajemnicę zbawienia, stawali się z każdym
dniem coraz bardziej świadomi otrzymanego daru wiary. Niechaj uczą się
chwalić Boga Ojca w duchu i w prawdzie (por. J 4,23), zwłaszcza w kulcie
liturgicznym; niechaj zaprawiają się w prowadzeniu własnego życia wedle
nowego człowieka w sprawiedliwości i świętości prawdy (por. Ef 4,22-24);
w ten sposób niech stają się ludźmi doskonałymi na miarę wieku pełności
Chrystusowej (por. Ef 4,13) i przyczyniają się do wzrostu Ciała
Mistycznego. Ponadto świadomi swego powołania niech się przyzwyczajają
dawać świadectwo nadziei, która w nich jest (por. 1 P 3,15), jako też
pomagać w chrześcijańskim kształtowaniu świata” (DWCH 2).
Nie można ograniczyć wychowania religijnego dziecka do posyłania go
„do kościoła”. Nie wystarczy też jego obecność na katechezach.
Rodzice, przez swój przykład i słowo, mają doprowadzić dziecko do
Chrystusa i nauczyć je przyjacielskiego dialogu z Nim, ciągłego
odpowiadania na wezwanie Boże. Przez podkreślanie miłości Bożej, rodzice
winni wzbudzać zaufanie do Ojca niebieskiego i pragnienie oparcia swego życia
na Jego nakazach, będących wyrazem Jego życzliwości i troski o nasze
prawdziwe szczęście i wieczne życie. Ucząc wierności przykazaniom Bożym,
nakazom sumienia, rodzice mają przygotowywać dziecko do ciągłego pełnienia
woli Bożej i do realizowania swojego życiowego powołania, wyznaczonego
przez Pana: małżeńskiego, kapłańskiego, zakonnego lub życia w samotności.
Wszelkie formy oddziaływania rodziców na dziecko powinny zmierzać do tego,
aby uczyło się ono żyć dla innych i w ten sposób dążyło do osiągnięcia
wiecznego zbawienia. Rodzice mają rozbudzać w dziecku nadzieję życia
wiecznego, przypominać o tym, czego ani oko nie widziało, ani ucho nie słyszało,
ani serce człowieka nie zdołało pojąć, a co Bóg przygotował tym, którzy
Go miłują (por. 1 Kor 2,9).
Pomocą w wychowaniu religijnym mogą być książki religijne, ilustrowane
dla najmłodszych dzieci, dzięki którym rodzice mogą podjąć religijny
dialog ze swoimi dzieci. Można też posłużyć się kasetami wideo i
nagraniami na kasetach dźwiękowych. Dzieci, nawet bardzo małe, lubią słuchać
nagrań łatwiejszych do zrozumienia ksiąg Pisma św. np. Dziejów
Apostolskich. Rodzice powinni, zwłaszcza młodszym dzieciom, opowiadać
wydarzenia z życia Jezusa, aby poznało ono Zbawiciela. Ogromną pomocą może
się w tym okazać książka Marii Valtorty, Poemat Boga-Człowieka, (wyd. Vox
Domini, Katowice). Warto rozmawiać z dziećmi o naszym Panu przy każdej
okazji, np. skłaniając je do dziękczynienia, gdy się z czegoś cieszą,
ukazując cierpienia Jezusa, gdy dziecko cierpi, gdy je coś męczy, np. długa
droga, wchodzenie na górę itp. Można skłaniać je do ofiarowania
Zbawicielowi jakichś przykrych sytuacji, aby formować ducha ofiary i
pragnienie uczestniczenia w zbawczym dziele Jezusa. Ważne przy tym jest
podsuwanie dziecku intencji, w których może ono Bogu coś ofiarować.
3. Jak uczyć dziecko modlitewnego kontaktu z Bogiem?
Mt 10,32-33
Aby dziecko potrafiło z ufnością zwracać się do Boga, musi Go dobrze
poznać. Rodzice powinni zatem wiele mówić mu o Bogu, o Jezusie Chrystusie.
Duże znaczenie ma zapoznawanie dziecka od najmłodszych lat z Ewangelią,
opowiadanie wydarzeń z życia Jezusa, akcentowanie Jego dobroci, wielkiej miłości
do Ojca i do ludzi. Rodzice powinni wyrobić w dziecku przekonanie, że
Chrystus żyje nadal i można z Nim prowadzić przyjacielski dialog. Podkreślanie
dobroci i życzliwości Boga ma rozbudzić w dziecku zaufanie do Niego, chęć
prowadzenia z Nim ciągłej rozmowy, zawierzenia Mu. Uczyć dziecko ciągłego
kontaktu z Bogiem, znaczy wdrażać je w modlitewny dialog z Nim, wykraczający
poza ramy recytowania formułek modlitewnych. Choć wyuczone na pamięć
modlitwy też mają swoje znaczenie, nie mogą stać się jedyną formą
rozmowy z Bogiem. Rodzice powinni zatem uczyć swoje dzieci rozmawiania z
Panem własnymi słowami, np. dziękowania Mu za przeżycia dnia, proszenia Go
i przepraszania za uchybienia. Oczywiście trzeba dziecko stopniowo wprowadzać
w ten rodzaj modlitwy. Przykład osobistej rozmowy z Bogiem, dany przez rodziców,
pomoże dziecku w nawiązaniu autentycznego, osobowego dialogu z Nim. Rodzice
ułatwią dzieciom modlitewny kontakt z Chrystusem, jeśli będą praktykować
modlitwę wspólną. „Poza modlitwą poranną i wieczorną należy, idąc za
wskazaniami Ojców Synodu, polecić lekturę i rozważanie Słowa Bożego,
przygotowanie do sakramentów, nabożeństwo i poświęcenie się Sercu
Jezusowemu, różne formy kultu Matki Bożej, modlitwę przed i po posiłku,
praktyki pobożności ludowej. Szanując wolność dzieci Bożych, Kościół
polecał i nieustannie poleca wiernym niektóre praktyki ze szczególną troską
i naciskiem. Wśród nich należy wymienić odmawianie różańca” (Familiaris
consortio, 61). Bardzo ważne jest też wprowadzanie dzieci w rozważanie
okresów liturgicznych, np. przez przygotowanie dekoracji adwentowej,
wielkopostnej itp. i przez nawiązywanie w modlitwach do nich. Sobór zaleca również
rodzinom odmawianie modlitwy brewiarzowej (por. KL 12). Rodzice winni też
uczyć dzieci odpowiedniego przygotowywania się do Komunii św. oraz
sakramentu pojednania, a także łączenia się z Chrystusem cierpiącym w
chorobach i niepowodzeniach np. szkolnych, współofiarowania się z Nim Ojcu
niebieskiemu dla zbawienia świata.
4. W jaki sposób można wpływać na rozwój moralny
dziecka? 1 J 4,7-12
Środowisko rodzinne bardzo mocno oddziaływuje na dziecko, wyrabia w nim różne
sposoby wartościowania, oceniania, podsuwa mu wzorce zachowań. Istnieje duże
prawdopodobieństwo, że dziecko będzie tak traktować innych ludzi, jak samo
było traktowane przez rodziców, np. z miłością lub wrogością, niechęcią,
z życzliwością i szacunkiem lub lekceważąco itp. Wzorem, jak traktować
innych, jest też dla dziecka sposób odnoszenia się rodziców do siebie: życzliwy,
czuły lub niechętny, złośliwy. Przykładem dla dziecka jest też
zachowanie rodzeństwa oraz innych osób, np. kolegów, koleżanek w szkole.
Rodzice powinni zdawać sobie sprawę z tego, z kim ich dziecko przebywa. Sami
zaś mają dbać o to, aby przez swój przykład odnoszenia się wzajemnego do
siebie, do innych ludzi oraz do dziecka uczyć je poszanowania wartości
drugiego człowieka, uważnego słuchania go, wczuwania się w jego przeżycia,
poważnego traktowania go itp. Powinni też mocno kontrolować swój sposób
wyrażania się o innych osobach, zwłaszcza w obecności dziecka, np. mówić
dobrze o nieobecnych, podkreślać zalety, a nie same tylko wady bliźnich,
wyrażać się o każdym z szacunkiem. Słowem i przykładem rodzice uczą
dzieci albo miłości i szacunku do Boga i bliźniego, albo lekceważenia i
obojętności, a nawet pogardy i lekceważenia.
Przykład oraz różne pouczenia słowne formują w dziecku pewną
hierarchię wartości moralnych. Rodzice niejednokrotnie — nawet mimo woli
— wyjaśniają, co jest dobre, a co złe, czego wolno, a czego nie wolno.
Także kary i nagrody, np. pochwały, wyrazy podziwu, okazywanie czułości za
dobre postępowanie, wyrabiają w dziecku różne oceny moralne, np. pochwała
za pomoc okazaną braciszkowi utwierdza dziecko w przekonaniu, że postąpiło
dobrze. Ważne jest, aby zaszczepiać dziecku hierarchię wartości opartą na
Ewangelii, tzn. aby na pierwszym miejscu była wiara i miłość życzliwa,
ofiarna, zgoda z wolą Ojca niebieskiego. W formowaniu właściwych postaw
wielką rolę odgrywa przedstawianie dziecku odpowiednich pozytywnych przykładów
osób szlachetnych, np. Chrystusa, różnych świętych, a nawet bohaterów
filmowych, książkowych itp. Po oglądnięciu filmu w telewizji lub
przeczytaniu książki rodzice powinni porozmawiać z dzieckiem, nauczyć je
dostrzegać dobro i odrzucać zło. Okazją do rozmowy religijnej z dzieckiem
może być każde kazanie, uczestnictwo w katechizacji, jakieś ważne
wydarzenie w życiu rodziny itp. Dla młodszych dzieci wielką pomocą są
odpowiednie książki ilustrowane, np. Pismo św. z obrazkami. Oglądając z
dziećmi obrazki, rodzice powinni rozmawiać z nimi, zadawać pytania i wyjaśniać,
aby formować odpowiednie postawy moralne. Mają przyczyniać się do tego,
aby ich dzieci w każdej sytuacji życiowej naśladowały Chrystusa, postępowały,
myślały, wartościowały i odczuwały tak jak On. Sami dla swych dzieci
powinni być wierną kopią ofiarnego Zbawiciela, który w swoim życiu
kierował się wyłącznie miłością do Ojca i do braci.
5. Na czym polega uświadamianie dziecku jego zadań
wynikających z faktu przynależności do Kościoła? Mt 5,13-16
Każdy ochrzczony należy do Kościoła i uczestniczy w jego zbawczym posłannictwie.
Cały lud Boży, czyli Kościół, ma przez różnorodną działalność
przekształcać świat w królestwo Boże, w „królestwo prawdy i życia, królestwo
świętości i łaski, królestwo sprawiedliwości, miłości i pokoju a w królestwie
tym także stworzenie wyzwolone zostanie z niewoli skażenia na wolność chwały
synów Bożych” (KK 36). Rodzice mają tak pouczać dzieci swoim przykładem
i słowem, aby stopniowo coraz lepiej pojmowały spoczywające na nich
zadania. Mają one zrozumieć, że wraz z całym Kościołem uczestniczą w
potrójnej funkcji Chrystusa, czyli w funkcji kapłańskiej, nauczycielskiej,
zwanej także prorocką, i w funkcji pasterskiej, czyli królewskiej. Udział
w tych funkcjach zobowiązuje do różnych form działalności. Rodzice
powinni uświadamiać dzieciom, że jako zjednoczone z Chrystusem-kapłanem i
Jego Kościołem, mają wraz z Nim ciągle składać Ojcu niebieskiemu ofiary
duchowe, czyli swoje radości i kłopoty, smutki, prace, całe swoje życie,
mają uczestniczyć w sakramentach i modlić się. Dzięki postawie i
pouczeniom rodziców dziecko ma stopniowo zrozumieć, że udział w funkcji
nauczycielskiej, czyli proroczej, Chrystusa i ludu Bożego zobowiązuje je do
apostołowania w swoim środowisku, np. w szkole. Jeśli rodzice będą
dziecku uświadamiać jego udział w pasterskiej, czyli królewskiej posłudze
Zbawiciela i Jego Kościoła, zrozumie ono swoją odpowiedzialność za losy
świata, pojmie, że tak ma wszystkim kierować, aby ludzkość doszła
wreszcie do Boga. Rodzice mają uświadomić dzieciom wielkie zadanie wypływające
z przynależności do Kościoła, którym jest jednoczenie świata z Bogiem i
ludzi między sobą, wprowadzanie jedności w sercach ludzkich, aby nie było
niezgodności między działaniem i wymaganiami sumienia. Dzieci powinny
zrozumieć, że mają ustawicznie budować wspólnotę, pogłębiać więzy człowieka
z Bogiem i z drugą osobą, czy to w rodzinie, czy w szkole, czy w parafii.
Rodzice tak mają wychować swoje dzieci, aby przyczyniały się one do
zjednoczenia wokół Chrystusa całej ludzkości, aby nie miały uprzedzeń do
żadnego narodu, aby wraz z Jezusem pragnęły jednej, braterskiej rodziny
zjednoczonej w prawdzie i miłości. Dzięki postawie i słowom rodziców,
dzieci powinny dobrze zrozumieć, że należą do Kościoła, który jest
znakiem i narzędziem tworzącym jedność, przyczyniającym się do powstania
prawdziwej wspólnoty ludzkiej. Za Kościół i cały świat dzieci mają
stopniowo czuć się coraz bardziej odpowiedzialne niezależnie od tego, jaką
w przyszłości obiorą drogę: małżeńską, kapłańską, zakonną lub życia
w samotności. Otrzymane wychowanie powinno dzieciom uświadomić, że również
jako osoby świeckie powołane są do przetwarzania świata, do jednoczenia
go, do szukania królestwa Bożego przez zajmowanie się sprawami świeckimi i
kierowanie nimi po myśli Bożej (por. KK 31). Wyrastające w rodzinie chrześcijańskiej
dzieci mają sobie uzmysławiać odpowiedzialność za wyzwalanie świata z
niewoli zła zarówno fizycznego, jak i moralnego. Rodzice winni wskazywać
dzieciom konieczność usuwania cierpienia, niesienia pomocy opuszczonym,
cierpiącym, samotnym, zapomnianym, chorym, słabym, ludziom starym. Zamiast
pogardy, rodzice powinni zaszczepiać w dzieciach miłość do ludzi słabych
moralnie, ludzi z marginesu społecznego, pogrążonych w nałogach, np. w
alkoholizmie, narkomanii. Mają rozbudzać miłość, która spieszy z pomocą
każdemu. Najbardziej pociągający będzie dla dzieci przykład samych rodziców.
