Konieczność
Kościoła do zbawienia. PRZYNALEŻNOŚĆ DO KOŚCIOŁA
Często stawiane przez wierzących pytanie dotyczy możliwości
zbawienia niechrześcijan. Od wieków pojawiał się problem: czy jest możliwe
zbawienie poza Kościołem? Aby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba najpierw
się zastanowić na tym, kto należy do Kościoła; jakie są granice Kościoła
ustanowionego przez Jezusa Chrystusa; czy Zbawiciel i Duch Święty może działać
poza widzialnymi granicami Kościoła.
1. Kto, według Soboru Watykańskiego II,
należy do Kościoła w pełni? KK 14
Sobór Watykański II wymienia katolików jako w pełni należących
do Kościoła Chrystusowego. „Do społeczności Kościoła wcieleni są w pełni
ci, co mając Ducha Chrystusowego w całości przyjmują przepisy Kościoła i
wszystkie ustanowione w nim środki zbawienia i w jego widzialnym organizmie
pozostają w łączności z Chrystusem rządzącym Kościołem przez papieża
i biskupów, w łączności mianowicie polegającej na więzach wyznania
wiary, sakramentów i zwierzchnictwa kościelnego oraz wspólnoty (communio)”
(KK 14).
2. Kto należy do Kościoła w sposób
niepełny? KK 15
Oprócz katolików należą do ludu Bożego, Kościoła, także
prawosławni i protestanci, ponieważ przyjęli chrzest, przez który wchodzi
się do Kościoła jak przez bramę (por. KK 14). Ich przynależność do Kościoła
Chrystusowego jest jednak niepełna, gdyż istnieją pewne różnice w
rozumieniu prawd wiary i nie jest uznawane zwierzchnictwo papieża (por.
KK15). Kościół protestancki nie uznaje też wszystkich sakramentów
ustanowionych przez Chrystusa. Pomimo braku pełnej jedności, katolików i
inne wyznania chrześcijańskie łączy bardzo dużo wspólnych wartości.
„Wielu bowiem jest takich, którzy mają we czci Pismo święte, jako normę
wiary i życia, i wykazują szczerą gorliwość religijną, z miłością
wierzą w Boga Ojca wszechmogącego i w Chrystusa, Syna Bożego, Zbawiciela,
naznaczeni są chrztem, dzięki któremu łączą się z Chrystusem, a także
uznają i przyjmują inne sakramenty w swoich własnych Kościołach czy wspólnotach
kościelnych. Wielu z nich posiada również episkopat, sprawuje Świętą
Eucharystię i żywi nabożeństwo do Dziewicy Bogarodzicielki. Dochodzi do
tego łączność (communio) w modlitwie i w innych dobrodziejstwach
duchowych; a co więcej, prawdziwa jakaś więź w Duchu Świętym, albowiem
Duch Święty przez swe łaski i dary wśród nich także działa swą uświęcającą
mocą, a niektórym spośród nich dał nawet siłę do przelania krwi” (KK
15).
3. Kto, według Soboru Watykańskiego II,
jest przyporządkowany do ludu Bożego? KK 16
Trzecia grupa związana w jakiś sposób z Kościołem
ustanowionym przez Chrystusa - to tzw. przyporządkowani do ludu Bożego. Grupę
tę stanowią ci, którzy nie są ochrzczeni. Oto, co Sobór Watykański II mówi
na ich temat:
„Ci wreszcie, którzy jeszcze nie przyjęli Ewangelii, w
rozmaity sposób przyporządkowani są do Ludu Bożego. Przede wszystkim więc
naród, który pierwszy otrzymał przymierze i obietnice i z którego narodził
się Chrystus wedle ciała (por. Rz 9,4-5), lud dzięki wybraniu szczególnie
umiłowany ze względu na przodków, albowiem Bóg nie żałuje darów i
wezwania (por. Rz 11,28-29).
Ale plan zbawienia obejmuje także i tych, którzy uznają
Stworzyciela, wśród nich zaś w pierwszym rzędzie muzułmanów; oni bowiem
wyznając, iż zachowują wiarę Abrahama, czczą wraz z nami Boga jedynego i
miłosiernego, który sądzić będzie ludzi w dzień ostateczny.
Także od innych, którzy szukają nieznanego Boga po omacku i
wśród cielesnych wyobrażeń. Bóg sam również nie jest daleko, skoro
wszystkim daje życie, tchnienie i wszystko (por. Dz 17,25-28), a Zbawiciel
chciał, aby wszyscy ludzie byli zbawieni (por. 1 Tm 2,4). Ci bowiem, którzy
bez własnej winy, nie znając Ewangelii Chrystusowej i Kościoła
Chrystusowego, szczerym sercem jednak szukają Boga i wolę Jego przez nakaz
sumienia poznaną starają się pod wpływem łaski pełnić czynem, mogą osiągnąć
wieczne zbawienie.
Nie odmawia też Opatrzność Boża koniecznej do zbawienia
pomocy takim, którzy bez własnej winy w ogóle nie doszli jeszcze do wyraźnego
poznania Boga, a usiłują, nie bez łaski Bożej, wieść uczciwe życie.
Cokolwiek bowiem znajduje się w nich z dobra i prawdy. Kościół traktuje
jako przygotowanie do Ewangelii i jako dane im przez Tego, który każdego człowieka
oświeca, aby ostatecznie posiadł życie” (KK 16).
4. Czy poza Kościołem jest możliwe
zbawienie?
Prawdę, że poza Kościołem nie ma zbawienia, można rozważać w dwóch
uzupełniających się aspektach. Pierwszy to powszechne zbawcze oddziaływanie
Kościoła; drugi natomiast – to potrzeba do zbawienia nadprzyrodzonej łączności
z Kościołem, Mistycznym Ciałem Chrystusa. Rozważmy obecnie dokładniej te
zagadnienia.
A. Zbawcze oddziaływanie Kościoła
– Kościół konieczny do zbawienia
Kościół jest konieczny do zbawienia. Taka jest tradycyjna nauka Kościoła,
którą on nadal podtrzymuje i głosi. Przypomina tę prawdę między innymi
deklaracja Kongregacji Nauki Wiary Dominus Iesus: "Przede wszystkim, należy
stanowczo wierzyć w to, że «pielgrzymujący Kościół konieczny jest do
zbawienia. Chrystus bowiem jest jedynym pośrednikiem i drogą zbawienia; On,
to staje się dla nas obecny w Ciele swoim, którym jest Kościół; On to właśnie,
podkreślając wyraźnie konieczność wiary i chrztu (por. Mk 16,16; J 3,5),
potwierdził równocześnie konieczność Kościoła, do którego ludzie
dostają się przez chrzest jak przez bramę». (Deklaracja Dominus Iesus 20;
Sob. Watykański II, Konst. Lumen gentium, 14; por. Dekr. Ad gentes, 7; Dekr.
Unitatis redintegratio, 3). "Kościół jest «powszechnym sakramentem
zbawienia», (Sob. Watykański II, Konst. Lumen gentium, 48) ponieważ, będąc
zawsze w tajemniczy sposób złączony z Jezusem Chrystusem Zbawicielem i
podporządkowany Mu jako Głowie, w planie Bożym ma nieodzowny związek ze
zbawieniem każdego człowieka." (Deklaracja, Dominus Iesus 20; por. Św.
Cyprian, De catholicae ecclesiae unitate, 6: CCL 3, 253-254; Św. Ireneusz,
Adversus haereses, III, 24,1: SC,ˇ 211, 472-474).
– Kościół włączony w tajemnicę Chrystusowego zbawienia
Potrzeba Kościoła do zbawienia wynika z tego, że jest on ściśle powiązany
z Jezusem Chrystusem, Zbawicielem całej ludzkości. Kościół jest Jego
Mistycznym Ciałem. Jezus Chrystus jest Głową tego organizmu, ludzie zaś
– jego członkami. Chrystus dokonuje zbawienia za pośrednictwem Kościoła.
„Pan Jezus, jedyny Zbawiciel, nie ustanowił zwyczajnej wspólnoty uczniów,
lecz założył Kościół jako tajemnicę zbawczą. On sam jest w Kościele,
a Kościół jest w Nim (J 15,1nn.; Ga 3,28; Ef 4,15-16; Dz 9,5); dlatego pełnia
tajemnicy zbawczej Chrystusa należy także do Kościoła, nierozerwalnie złączonego
ze swoim Panem. Jezus Chrystus bowiem nadal jest obecny i prowadzi swoje dzieło
odkupienia w Kościele i poprzez Kościół (por. Kol 1,24-27), (por. Sob.
Watykański II, Konst. Lumen gentium, 14.) który jest Jego Ciałem (por. 1
Kor 12,12-13.27; Kol 1,18). (Por. Sob. Watykańki II, Konst. Lumen gentium, 7:
Deklaracja Dominus Iesus 16). Kościół jest Ciałem Chrystusa w którym i
przez który zbawia On wszystkich ludzi.
– Narzędzie zbawienia dla całej ludzkości
Kościół – z ustanowienia Chrystusa – jest narzędziem zbawienia nie
dla części ludzkości, lecz dla wszystkich bez wyjątku ludzi. „Przez
przyjście Jezusa Chrystusa Zbawiciela Bóg zechciał sprawić, aby Kościół
założony przez Niego stał się narzędziem zbawienia całej ludzkości
(por. Dz 17,30-31).”(Deklaracja Dominus Iesus 22; por. Sob. Watykański II,
Konst. Lumen gentium, 17; Jan Paweł II, Encykl. Redemptoris missio, 11.).
Nie ma więc innej drogi zbawienia dla chrześcijan i innej – dla
niechrześcijan. Kościoła nie można pojmować jako jednej z wielu dróg
zbawienia, która – obok różnych religii niechrześcijańskich, różnych
form objawienia i różnych środków zbawczych – istnieje na świecie. Byłoby
"sprzeczne z wiarą katolicką postrzeganie Kościoła jako jednej z dróg
zbawienia, istniejącej obok innych, to znaczy równolegle do innych religii,
które miałyby uzupełniać Kościół, a nawet mieć zasadniczo taką samą
jak on wartość, zmierzając co prawda tak jak on ku eschatologicznemu Królestwu
Bożemu." (Deklaracja Dominus Iesus 21). Jak Chrystus nie jest jednym z
wielu zbawicieli, tak też i Kościół nie jest jedną z wielu zbawczych dróg
istniejących na świecie.
– Możliwość zbawienia niechrześcijan dzięki Kościołowi
Kościół nie twierdzi, że wszyscy niechrześcijanie zostaną potępieni
dlatego tylko, że urodzili się poza chrześcijaństwem. Naucza jednak, że
jeśli osiągają oni zbawienie, to nie poza Chrystusem, nie poza oddziaływaniem
Ducha Świętego ani nie poza Kościołem. Istnieje bowiem jedyne dla
wszystkich ludzi Źródło zbawczej łaski. Jest nim Jezus Chrystus, Syna Boży
i prawdziwy człowiek, oraz Duch Święty.
Oddziaływanie Jezusa Chrystusa i Ducha Świętego na serca ludzkie jest
tajemnicze i trudne dla nas do wyjaśnienia. "Mówiąc o sposobie, w jaki
zbawcza łaska Boża - udzielana zawsze za pośrednictwem Chrystusa w Duchu Świętym
i mająca tajemniczy związek z Kościołem - dociera do poszczególnych
niechrześcijan, Sobór Watykański II ogranicza się do stwierdzenia, że Bóg
udziela jej «wiadomymi tylko sobie drogami». (Sob. Watykański II, Dekr. Ad
gentes, 7; deklaracja Dominus Iesus 21)
Tak więc niechrześcijanie – podobnie jak chrześcijanie – mogą dostąpić
zbawienia tylko dzięki łasce wysłużonej przez Jezusa Chrystusa i
udzielanej przez Ducha Świętego. Jezus Chrystus i Duch Święty oddziaływuje
nie tylko na chrześcijan. Zbawcze „działanie, jakie Jezus Chrystus
prowadzi ze swoim Duchem i przez Niego, rozciąga się na całą ludzkość
ponad widzialnymi granicami Kościoła.” (Deklaracja Dominus Iesus 12).
Każda łaska – także ta, której Duch Święty może udzielić niechrześcijanom
– ma związek z Kościołem. "Dla tych, którzy nie są w sposób
formalny i widzialny członkami Kościoła, «Chrystusowe zbawienie dostępne
jest mocą łaski, która, choć ma tajemniczy związek z Kościołem, nie
wprowadza ich do niego formalnie, ale oświeca ich w sposób odpowiedni do ich
sytuacji wewnętrznej i środowiskowej. Łaska ta pochodzi od Chrystusa, jest
owocem Jego ofiary i zostaje udzielana przez Ducha Świętego». (Jan Paweł
II, Encykl. Redemptoris missio, 10; Deklaracja Dominus Iesus 20).
Tak więc osiągający zbawienie niechrześcijanie zawsze dostępują go
– choć o tym nie wiedzą – dzięki Chrystusowi, Duchowi Świętemu i Kościołowi.
Nie osiągają nigdy zbawienia „poza Kościołem”. Osiągają je dzięki
Kościołowi i dzięki pewnej nadprzyrodzonej łączności z nim. Nie ma
zbawienia dla jednych w Kościele i dzięki zbawczemu oddziaływaniu Kościoła,
a dla innych – poza Kościołem. Kościół nie przyjmuje teorii, że np.
chrześcijanie zbawiają się w Kościele, a niechrześcijanie – poza Kościołem,
na mocy działania samego tylko wiecznego Logosu, Słowa Bożego, lub samego
tylko Ducha Świętego (zob.)
Ustanowiona dla wszystkich przez Boga droga wiodąca do zbawienia jest jedna.
Jest nią Jezus Chrystus, Duch Święty i Kościół, Mistyczne Ciało
Chrystusa.
B. Potrzeba łączności z Kościołem dla zbawienia
Kościół jest włączony w Chrystusową tajemnicę zbawienia. Ktokolwiek
więc osiąga zbawienie – nawet poza widzialnymi granicami Kościoła –
osiąga je dzięki jego zbawczemu oddziaływaniu. Można też powiedzieć, że
każdy osiągający zbawienie niechrześcijanin osiągaje dzięki pewnej nie
znanej mu łączności z Kościołem, którą Sobór Watykański II nazywa
przyporządkowaniem do Kościoła.
– Zbawienie dzięki łączności z Kościołem
Jak nikt nie osiąga zbawienia poza Chrystusem i bez łaski udzielanej
przez Ducha Świętego, tak też nikt nie zbawia się poza Kościołem.
Dotyczy to także niechrześcijan. Według nauki Kościoła niechrześcijanie
nie mogą osiągnąć zbawienia „poza Kościołem”, lecz dzięki Kościołowi
i dzięki jakiemuś powiązaniu z nim, o którym mogą nic nie wiedzieć.
– Różne formy powiązania z Kościołem
Powiązanie z Kościołem Chrystusowym może być bardzo różne. Do Kościoła
– według Soboru Watykańskiego II – należą lub są przyporządkowani
„zarówno wierni katolicy, jak inni wierzący w Chrystusa, jak wreszcie
wszyscy w ogóle ludzie, z łaski Bożej powołani do zbawienia.” (Konst.
Lumen gentium 13; por. także 16)
Sobór Watykański II wyróżnia trzy różne formy powiązania z Kościołem
ustanowionym przez Chrystusa. Inaczej mówiąc, według Soboru, istnieją trzy
grupy przynależących do Kościoła. Pierwszą określa on mianem należących
w pełni; druga to należący w sposób niepełny; trzecia zaś bardzo liczna
grupa – to tzw. przyporządkowani do Ludu Bożego. Każda z tych trzech form
powiązania z Kościołem, opisanych powyżej, umożliwia osiągnięcie
zbawienia. Tak więc poza Kościołem nie ma zbawienia, jednak nie oznacza to,
że poza kościołem katolickim nie można się zbawić.
– Wytrwać w Kościele
Jak nie ma zbawienia poza Chrystusem, tak też nie ma go poza Kościołem.
Kto naprawdę należy do Chrystusa, ten też jest w jakiś sposób związany z
całym Jego Mistycznym Ciałem, czyli z Kościołem. Jak też nikt nie
powinien odchodzić od Chrystusa, tak też nikt nie powinien oddalać się od
Jego Mistycznego Ciała – Kościoła.
Jak już to zostało wspomniane, Kościół nie twierdzi, że niechrześcijanie
zostaną potępieni za to, że urodzili się w jakiejś religii niechrześcijańskiej.
Kto jednak poznał Kościół jako konieczny do zbawienia, ten powinien przyjąć
wszystkie środki zbawcze, jakie się w nim znajdują. Ma zatem obowiązek
należeć świadomie do Kościoła, przyjąć chrzest i całą Ewangelię,
powinien też spotykać się z Chrystusem w sakramentach, głównie przez
Komunię św.
Każdy człowiek porzucający Kościół, aby stać się wyznawcą innej
religii, będzie musiał odpowiedzieć przed Bogiem za swoją dobrowolną
decyzję. W każdej bowiem decyzji zawsze wyraża się podlegająca ocenie
moralnej uczciwość lub nieuczciwość człowieka, jego szukanie prawdy lub
obojętność na nią, miłość lub egoizm.
