ODPUSTY
W sakramencie pojednania skruszony grzesznik uzyskuje
łaskę przebaczenia grzechów. Dzięki odpuszczeniu wszystkich przewinień może on osiągnąć wieczne zbawienie, jest mu tym samym darowana kara wiecznego piekła, będącego następstwem grzesznego oddalenia się od Boga. Uzyskane przebaczenie nie zawsze uwalnia jednak człowieka od kar doczesnych, czyli czasowych, bądź tu, na ziemi, bądź też w czyśćcu. Pomocą w uwalnianiu od tych kar - niezbędnych ze względu na konieczność pełnego udoskonalenia człowieka i oczyszczenia jego miłości z wszelkich form grzesznego egoizmu - są odpusty.
1. Skąd się wzięła praktyka odpustów i na czym one polegają?
W pierwszych wiekach chrześcijaństwa otrzymanie rozgrzeszenia poprzedzone było uciążliwą pokutą trwającą nieraz wiele lat. Potem Kościół zaczął skracać odbywanie praktyki pokutnej w zamian za odmówienie jakiejś modlitwy, odbycie pielgrzymki do miejsc świętych itp. Stąd wzięły się odpusty skracające „karę" pokutną o np. siedem lat, trzysta dni itp. Oczywiście skrócenie kary dotyczyło owej surowej i długotrwałej praktyki pokutnej. Kościół udzielał odpustów, czyli całkowitego lub częściowego darowania kar doczesnych, należnych za popełnione grzechy, ponieważ wierzył w zadośćuczynienie dokonane przez Jezusa Chrystusa, w Jego zasługi, a także w zasługi Matki Bożej i wszystkich świętych. Te zasługi nazywa się często „skarbcem Kościoła”. Odpust cząstkowy częściowo tylko znosi karę doczesną za grzechy, zupełny zaś usuwa ją całkowicie. W Kościele przyjęła się także praktyka ofiarowania odpustów za zmarłych. Ma ona podobną wartość jak modlitwa lub ofiarowanie dobrych czynów za zmarłych doznających oczyszczenia czyśćcowego. Nieraz też sądzono, że poszczególne modlitwy i czyny, z którymi związany jest odpust częściowy, skracają „pobyt” w czyśćcu, np. o kilka lat, miesięcy lub dni. Taki sposób liczenia odpustów cząstkowych został odrzucony przez papieża Pawła VI
(Indulgentiarum doctrina).
2. Jakie są warunki dostąpienia odpustu zupełnego?
Łk 23,39-43
Człowiek może dostąpić odpustu zupełnego, który znosi wszystkie kary należne za grzech. Warunkiem dostąpienia tej łaski jest przystąpienie do sakramentu pojednania i Komunii św., całkowicie wewnętrzne oderwanie się od grzechu, nawet najlżejszego, spełnienie czynu, z którym związany jest odpust zupełny, oraz modlitwa w intencji Ojca św. Omówmy bliżej te warunki.
Odpust, czyli darowanie kar,
łączy się z przemianą człowieka. Musi on zrobić wszystko, aby dojść do jak najczystszej i najdoskonalszej miłości, która nie będzie wymagać dodatkowego oczyszczenia przez różne „kary” doczesne na ziemi lub w czyśćcu. Taką miłość może człowiekowi darować tylko Chrystus przez Ducha
Świętego (por. Rz 5,5). Konieczne jest zatem spotkanie się z Nim w sakramencie pojednania i w Komunii św. Miłość jest czysta, gdy odrzuca wszelką formę zła. Odpustu zupełnego może dostąpić tyko ten, kto odrzuca zdecydowanie wszelki grzech, różne formy egoizmu zniewalające miłość, czyli ten, kto nie jest przywiązany do żadnego, nawet najlżejszego grzechu. Dla uzyskania odpustu zupełnego konieczne jest — jak wyjaśnia papież Paweł VI — „aby wierny kochał Boga i brzydził się grzechami”
(Indulgentiarum doctrina, 9). Warunek ten wyklucza zajmowaną nieraz przez ludzi postawę „cwaniactwa duchowego”, polegającą na chęci zyskania wiele przy jak najmniejszym wysiłku, dzięki odpustowi. Niechęć do zmiany
życia, do wyzbycia się egoizmu, wszelkie „kombinowanie” przy uzyskiwaniu odpustu - jako wyraz interesowności - byłyby sprzeczne z powyższym warunkiem, uniemożliwiałyby tym samym pełne oczyszczenie miłości i wynagrodzenie Bogu, a tym samym nie uwalniałyby od „kar” niezbędnych dla osiągnięcia całkowitej bezinteresowności. Oderwanie od grzechu lekkiego - będące warunkiem uzyskania odpustu zupełnego - to czystość miłości, nieskażenie jej przez egoizm.
Pojednany przez
łaskę z Chrystusem i Jego Kościołem, oderwany wewnętrznie od każdej formy zła oraz szukający pomocy u Zbawiciela i Jego świętych człowiek powinien podjąć się jakiegoś konkretnego czynu, zwanego czynem odpustowym, który wyrazi jego miłość do Boga i do całej wspólnoty kościelnej. Zatwierdzony przez papieża Pawła VI w 1968 r.
Enchiridion indulgentiarum ustala, jakie formy okazywania Bogu miłości wiążą się z odpustem zupełnym, np. dłuższe, przynajmniej 30-to minutowe czytanie Pisma św. lub tak samo długa adoracja Najświętszego Sakramentu, część różańca odmówiona w kościele lub w rodzinie, droga krzyżowa itp. Dzięki umocnieniu naszej słabej miłości przez miłość Chrystusa, a także dzięki Jego zasługom oraz Matki Najświętszej i całego Kościoła, ten — pozornie niewielki czyn — zawiera tyle miłości do Boga — że oczyszcza nas wewnętrznie i pociąga za sobą uwolnienie od jakichkolwiek dodatkowych „kar oczyszczających”. Czyn ten, udoskonalony przez łaskę i wypływający z miłości, wynagradza Ojcu niebieskiemu za nasze grzechy.
Aby miłość się jeszcze bardziej udoskonaliła, powinna się zwrócić nie tylko ku Bogu, lecz również ku Kościołowi. Wyrazem tej formy miłości ma być modlitwa w intencji papieża oraz w tych intencjach, w jakich on się modli lub zaleca się modlić. Rodzaj tej modlitwy jest zupełnie dowolny, np. „Ojcze nasz”, „Zdrowaś Maryjo”, „Pod Twoją obronę” itp.
Człowiek, który chce dostąpić odpustu zupełnego, powinien odznaczać się wielką pokorą: ma zdawać sobie sprawę ze swojej słabości, niegodności, z faktu, że zasługuje na karę. Rozumiejąc swoją ułomność, powinien
świadomie szukać umocnienia swojej znikomej miłości w Chrystusie, którego miłość - jak potężny płomień - zapłonęła na krzyżu, aby objąć każdego, kto tylko jej pragnie. Ponadto, widząc swoją małość, niedoskonałość miłości i trudność w odpowiednim wynagrodzeniu Bogu za swoje grzechy, człowiek powinien szukać ratunku w zasługach Maryi, wszystkich świętych, a także w modlitwach Kościoła pielgrzymującego na ziemi. Miłość Chrystusa, Maryi i wszystkich
świętych, a także ich zasługi, są prawdziwym „skarbcem Kościoła”, zdolnym umocnić i oczyścić ułomną miłość każdego człowieka, wynagrodzić wszelkie zniewagi Ojcu niebieskiemu i uwolnić każdego od konieczności ponoszenia jakichkolwiek „kar” niezbędnych dla oczyszczenia niedoskonałej miłości. Dlatego też wymagane jest, aby pragnący dostąpić odpustu „pokładał ufność w zasługach Chrystusa Pana i wierzył niezachwianie, że wspólnota Świętych jest dla niego wielkim pożytkiem”
(Indulgentiarum doctrina, 9).
Odpust jest wielkim darem udzielanym człowiekowi, wymaga jednak pełnego nawrócenia się, przemiany serca i tęsknoty za doskonałą miłością. Tylko ten, kto dzięki łasce Chrystusa doszedł do miłości doskonałej, nie wymaga już dodatkowego oczyszczenia, czyli ponoszenia „kar”. „Kary” bowiem nie są zemstą Boga, lecz pewnym bolesnym sposobem doprowadzania człowieka przez nie do miłości doskonałej, bez której nie można doznać szczęścia zbawienia.
3. Jakie są warunki uzyskania odpustu cząstkowego?
Oprócz odpustów zupełnych, które doprowadzają do zniesienia wszystkich „kar” doczesnych, istnieją jeszcze odpusty częściowe, które tylko w jakimś stopniu uwalniają od konieczności doznania różnych „kar” udoskonalających lub oczyszczających nas. Dostępuje tego odpustu ten, kto spełnia jakąś czynność, z którą Kościół wiąże podobny odpust, np. „wiedziony duchem wiary poświęca w duchu miłosierdzia na służbę braci będących w koniecznej potrzebie czy to samego siebie, czy też swoje dobra”; „w wypełnianiu swoich obowiązków i w znoszeniu trudów życia, z pokorną ufnością wznosi duszę do Boga, dodając, nawet tylko myślnie, jakieś pobożne wezwanie (akty strzeliste)”; „w duchu pokuty powstrzymuje się dobrowolnie od rzeczy godziwej i jemu przyjemnej”
(Enchiridion indulgentiarum). Odpustu częściowego dostępuje i ten, kto wypełnia czynność powiązaną z odpustem zupełnym, jednak nie spełnia wszystkich warunków dostąpienia takiego odpustu, np. jest przywiązany do grzechów lekkich i nie chce z nimi zerwać. Jeśli chodzi o odpusty częściowe, nie należy ich rozumieć - co zresztą robiono - jako skrócenia kar czyśćcowych o określoną ilość dni lub miesięcy. Zasadniczo nigdy nie wiadomo, w jakiej mierze odpust częściowy uwalnia od konieczności oczyszczenia się z wszelkich niedoskonałości miłości w czyśćcu.
Przy zyskiwaniu odpustów częściowych ważną rolę odgrywa również usposobienie człowieka, jego miłość. To jednak, co człowiek zyskuje od Chrystusa i od Jego Kościoła przez przebaczenie grzechów i przez dostąpienie odpustu, jest niewspółmierne z włożonym przez siebie wysiłkiem, bo hojność Zbawiciela i wielkość Jego zasług przewyższają nasze wyobrażenia. Zbawienie jest w większej mierze darmo nam darowane niż wypracowane przez nasz wysiłek. W swojej szczodrobliwości Kościół spieszy z pomocą zwłaszcza umierającym. Nawet jeśli wskutek braku kapłana nie mają oni okazji do sakramentalnego spotkania się z Chrystusem, dostępują odpustu zupełnego, o ile mieli zwyczaj odmawiania jakichkolwiek modlitw i są oczywiście odpowiednio usposobieni wewnętrznie (por.
Enchiridion indulgentiarum, 6).
Tak więc każdy czyn wypływający z miłości, powoduje oczyszczenie oraz wynagrodzenie Bogu zniewag grzechowych, a tym samym w jakiejś mierze uwalnia nas od czyśćca. Dzięki jednak zasługom i pomocy płynącej ze strony Chrystusa, Jego Matki, wszystkich świętych i całego Kościoła żyjącego na ziemi, oczyszczenie to staje się dużo większe i tym samym w większym stopniu uwalnia od „kar” niezbędnych dla udoskonalenia człowieka.
4. W jaki sposób można zyskać odpust z okazji Roku Jubileuszowego 2000?
Zgodnie z wolą Ojca Świętego, którą wyraził w Bulli ogłaszającej Wielki Jubileusz Roku 2000, Penitencjaria Apostolska, działając na mocy uprawnień udzielonych jej przez samego Papieża, wydaje niniejsze rozporządzenia regulujące uzyskiwanie odpustu jubileuszowego.
ROZPORZĄDZENIA DOTYCZĄCE UZYSKANIA ODPUSTU JUBILEUSZOWEGO
Wszyscy wierni odpowiednio przygotowani mogą przez cały okres trwania Jubileuszu korzystać obficie z daru odpustu, stosując się do poniższych przepisów. W związku z tym, że odpusty – udzielane zarówno w formie ogólnej, jak i na podstawie specjalnego reskryptu – pozostają w mocy podczas Wielkiego Jubileuszu, należy przypomnieć, iż odpust jubileuszowy można ofiarować za dusze zmarłych: taka ofiara jest bardzo wartościowym aktem nadprzyrodzonego miłosierdzia, możliwym dzięki więzi, jaka w Mistycznym Ciele Chrystusa jednoczy wiernych pielgrzymujących jeszcze po ziemi z tymi, którzy zakończyli już swoją doczesną wędrówkę. W Roku jubileuszowym pozostaje także w mocy zasada, że odpust zupełny można uzyskać tylko raz w ciągu dnia (1).
Zwieńczeniem Jubileuszu jest spotkanie z Bogiem Ojcem za pośrednictwem Chrystusa Zbawiciela, obecnego w Kościele zwłaszcza w swoich sakramentach. Punktem wyjścia zatem i celem całego doświadczenia jubileuszowego, przygotowanego przez pielgrzymkę, winno być sprawowanie sakramentów pokuty i Eucharystii - paschalnej tajemnicy Chrystusa, który jest naszym pokojem i naszym pojednaniem: to właśnie przemieniające spotkanie pozwala korzystać z daru odpustu dla siebie samego i dla innych. Po należytym odprawieniu spowiedzi sakramentalnej, która zgodnie z kan. 960 KPK i kan. 720, § 7 KKKW winna być w zwykłych okolicznościach spowiedzią indywidualną i integralną, wierny, jeżeli spełni konieczne warunki, może otrzymywać albo ofiarowywać przez dłuższy okres dar odpustu zupełnego nawet codziennie, nie przystępując ponownie do spowiedzi. Warto jednak, aby wierni często przyjmowali łaskę sakramentu pokuty, która pozwala iść naprzód drogą nawrócenia i czystości serca (2). Jest wskazane, aby przyjęcie Komunii św. - konieczne dla uzyskania każdego odpustu - nastąpiło tego samego dnia, w którym zostają spełnione wymagane praktyki (3).
Z tymi dwoma zasadniczymi elementami musi się łączyć przede wszystkim świadectwo komunii z Kościołem, polegające na modlitwie w intencjach określonych przez Ojca Świętego, a z kolei uczynki miłosierdzia i akty pokuty, zgodnie ze wskazaniami podanymi poniżej: mają one wyrażać owo prawdziwe nawrócenie serca, do jakiego prowadzi komunia z Chrystusem w sakramentach. To Chrystus bowiem jest zadośćuczynieniem i ofiarą przebłagalną za nasze grzechy (por. 1 J 2, 2). To On, rozlewając w sercach wiernych Ducha Świętego, który jest «odpuszczeniem wszystkich grzechów» (4), prowadzi każdego człowieka do synowskiego i ufnego spotkania z Ojcem miłosierdzia. Z tego spotkania wynika obowiązek nawrócenia i odnowy, umacniania komunii z Kościołem i okazywania miłosierdzia braciom. Zostaje potwierdzona także na czas najbliższego Jubileuszu zasada pozwalająca spowiednikom zmieniać przepisane praktyki i wymagane warunki dla tych, którzy z uzasadnionych powodów nie mogą ich spełnić (5). Zakonnicy i zakonnice zobowiązani do zachowania klauzury, chorzy oraz ci wszyscy, którzy z jakiejkolwiek przyczyny nie mogą opuszczać miejsca zamieszkania, będą mogli nawiedzić - zamiast określonego kościoła - kaplicę we własnym domu; gdyby i to było niemożliwe, mogą uzyskać odpust jednocząc się duchowo z wszystkimi, którzy w zwykły sposób spełniają nakazaną praktykę, ofiarowując Bogu swoje modlitwy, cierpienia i bolesne doświadczenia.
Jeżeli chodzi o wymagane praktyki, wierni będą mogli uzyskać odpust jubileuszowy pod następującymi warunkami:
1) W Rzymie,
jeśli udadzą się z pielgrzymką do jednej z Bazylik patriarchalnych, to znaczy Bazyliki Piotra na Watykanie, Archibazyliki Najświętszego Zbawiciela na Lateranie, Bazyliki Matki Boskiej Większej oraz Bazyliki św. Pawła przy via Ostiense, i uczestniczyć będą pobożnie we Mszy św. albo w innym nabożeństwie liturgicznym, takim jak jutrznia czy nieszpory, lub w innej pobożnej praktyce (np. Droga krzyżowa, modlitwa różańcowa, recytacja hymnu Akatyst czci Matki Bożej); ponadto, jeśli nawiedzą wraz z innymi lub indywidualnie jedną z Bazylik patriarchalnych będą tam uczestniczyć przez pewien czas w adoracji eucharystycznej i w pobożnym rozmyślaniu, odmawiając na koniec «Ojcze nasz», wyznanie wiary w jakiejkolwiek uznanej formie i modlitwę do Najświętszej Maryi Panny. Ze względu na szczególne znaczenie Wielkiego Jubileuszu do czterech Bazylik patriarchalnych zostają dołączone na tych samych warunkach następujące miejsca: Bazylika Świętego Krzyża Jerozolimskiego, Bazylika św. Wawrzyńca na Verano, Sanktuarium Maryi Matki Bożej Miłości (Madonna del Divino Amore), chrześcijańskie Katakumby (6).
2) W Ziemi Świętej,
jeśli spełniając te same warunki nawiedzą Bazylikę Grobu Świętego w Jerozolimie; Bazylikę Narodzenia w Betlejem czy też Bazylikę Zwiastowania w Nazarecie.
3) We wszystkich Kościołach partykularnych,
jeśli odbędą pielgrzymkę do kościoła katedralnego lub do innych kościołów i miejsc wyznaczonych przez ordynariusza i tam wezmą pobożnie udział w nabożeństwie liturgicznym albo w jakiejś innej pobożnej praktyce, zgodnie z tym, co powiedziano wyżej w odniesieniu do Rzymu; ponadto, jeśli nawiedzą wraz z innymi lub indywidualnie kościół katedralny albo sanktuarium wyznaczone przez ordynariusza i oddadzą się tam przez pewien czas pobożnym rozmyślaniom, odmawiając na koniec «Ojcze nasz», wyznanie wiary w jakiejkolwiek uznanej formie i modlitwę do Najświętszej Maryi Panny.
4) W dowolnym miejscu,
jeśli nie szczędząc czasu nawiedzą braci będących w potrzebie lub zmagających się z trudnościami (chorych, więźniów, osoby samotne w podeszłym wieku, niepełnosprawnych itp.), udając się niejako z pielgrzymką do Chrystusa obecnego wśród nich (por. Mt 25,34-36) i spełniając zwykłe praktyki duchowe, sakramentalne i modlitewne. Z pewnością wierni zechcą ponowić takie wizyty w ciągu Roku Świętego, przy czym za każdym razem będą mogli uzyskać odpust zupełny, oczywiście nie więcej niż jeden dziennie. Jubileuszowy odpust zupełny będzie można uzyskać także przez działania wyrażające w sposób konkretny i bezinteresowny ducha pokuty, który stanowi jak gdyby samo serce Jubileuszu. Do działań takich należy m.in. powstrzymanie się przynajmniej przez jeden dzień od zbędnej konsumpcji (na przykład od palenia tytoniu lub picia napojów alkoholowych), praktyka postu lub wstrzemięźliwości zgodna z ogólnymi normami Kościoła i szczegółowymi zaleceniami Episkopatów, połączona z przekazaniem odpowiedniej sumy pieniędzy na potrzeby ubogich; hojne wspomaganie dzieł o charakterze religijnym lub socjalnym (zwłaszcza na rzecz opuszczonych dzieci, młodzieży zmagającej się z trudnościami, starców potrzebujących opieki, obcokrajowców poszukujących lepszych warunków życia w różnych krajach); poświęcenie znacznej części wolnego czasu na działalność służącą wspólnocie lub inne podobne formy osobistej ofiary.
Rzym, z Penitencjarii Apostolskiej, 29 listopada 1998 r., w pierwszą Niedzielę Adwentu. WILLIAM WAKEFIELD Kard. BAUM Penitencjariusz Większy Bp LUIGI DE MAGISTRIS Regens
