Cierpienie
i Śmierć w świecie po grzechu
Adama
Z powodu grzechu
Adama nie tylko grzech pierworodny pozbawia duszę każdego człowieka
łaski uświęcającej, lecz ponadto każdy w jakiś sposób cierpi.
Cierpienie nie ominęło nawet Jezusa Chrystusa,
prawdziwego Syna Bożego, jak nie oszczędziło też Jego Najświętszej
Matki. Kościół uczy, że cierpienie jest następstwem odejścia Adama
i Ewy od Boga. Przez swój grzech oddalili się od Źródła szczęścia,
aby pogrążyć siebie i swoje potomstwo, czyli całą ludzkość, w
morzu cierpienia. Rozważmy dokładniej dwa następstwa grzechu
Adama: cierpienie i śmierć.
A.
Pierwsi rodzice cierpią po swoim upadku
Następstwem
oddalenia od Boga stało się cierpienie zarówno pierwszych rodziców
jak i ich potomstwa, czyli całej ludzkości.
O
jakich formach cierpienia pierwszych rodziców mówi Księga Rodzaju?
— Niepokój
Adama i Ewy
Jednym z
natychmiastowych skutków grzechu było między innymi duchowe
cierpienie pierwszych rodziców. Zanim jeszcze opuścili ogród-Eden,
zaczęli przeżywać wewnętrzny niepokój. Doświadczali poczucia
zawodu i lęku przed Bogiem, który – jako Istota niezmienna – nie
odrzucił ich ani nie przestał kochać. To grzech rozbudził w nich
niepokój. Z jego powodu zaczęli się ukrywać przed Bogiem. "Gdy
zaś mężczyzna i jego żona usłyszeli kroki Pana Boga przechadzającego
się po ogrodzie, w porze kiedy był powiew wiatru, skryli się przed
Panem Bogiem wśród drzew ogrodu. Pan Bóg zawołał na mężczyznę i
zapytał go: Gdzie jesteś? On odpowiedział: Usłyszałem Twój głos w
ogrodzie, przestraszyłem się, bo jestem nagi, i ukryłem się."
(Rdz 3,8-10)
— Cierpienie
towarzyszące codziennemu życiu Adama i Ewy
Konieczność
opuszczenia ogrodu-raju (por. Rdz 3,23-24) symbolizuje między innymi
zetknięcie się z różnymi formami cierpienia, jakich przed upadkiem
Adam i Ewa nie znali. Przebywanie poza rajem to nowa sytuacja ich i całej
ludzkości. W tej nowej rzeczywistości
życie mężczyzny i kobiety będzie związane z bólem. Cierpienie będzie
towarzyszyć macierzyństwu, bo w bólach kobieta będzie rodziła
dzieci (por. Rdz 3,16). Również praca będzie się łączyć z
cierpieniem, chociaż sama w sobie nie jest ona karą, lecz powołaniem
człowieka do współdziałania z Bogiem-Stwórcą. Z wielkim trudem będzie
się wiązało zdobywanie pożywienia, bo ziemia cierń i oset będzie
rodziła (por. Rdz 17-18)
II.
cierpieć Będzie cała ludzkość
Nie tylko
pierwszych rodziców dotknęło cierpienie. Ogarnęło ono całą ludzkość
jako owoc upadku Adama, ale też jako wynik wolnego złego działania człowieka.
Rozważmy ten problem.
W jakim sensie cierpienie
jest następstwem grzechu pierwszych rodziców jak również skutkiem
działań ludzkich?
— Przekazywana
natura bez daru wolności od cierpień
Po grzechu pierwsi
rodzice przekazali swemu potomstwu naturę ludzką pozbawioną
pozaprzyrodzonego (pozanaturalnego) daru Bożego, który strzegłby ich
i wszystkich ludzi przed cierpieniem. Rezultatem tego jest fakt, że każdy
człowiek styka się w swoim życiu z cierpieniem, przypominającym
dziedziczną chorobę, która może się rozszerzać nawet bez
czyjejkolwiek winy. Nie jest to jednak, niestety, jedyne cierpienie
istniejące na tym świecie. Wiele bólu zadaje człowiekowi jego
grzeszna aktywność.
Co znaczy, że człowiek
potrafi powiększać lub pomniejszać cierpienie?
— Cierpienie
powiększane przez samego człowieka
Nie tylko pierwsi
rodzice ponoszą odpowiedzialność za istniejące w świecie cierpienie. Jest ono
stale powiększane przez grzeszne czyny człowieka. I tak np. często praca
nie jest tylko zdobywaniem w pocie czoła pożywienia, lecz nieludzkim,
niewolniczym wysiłkiem, w warunkach urągających godności człowieka.
A dzieje się tak dlatego, że ktoś nieludzko wykorzystuje bliźnich,
chcąc się wzbogacić za wszelką cenę.
Również
naturalny ból rodzenia powiększa się często przez nędzę, w której żyje wiele kobiet, przez brak
opieki lekarskiej itp. A wszystko to z powodu niesprawiedliwości, jaką
toleruje, a często nawet powiększa grzeszny człowiek.
Ta
niesprawiedliwość, żądza pieniędzy, władzy, panowania, przyjemności stale w
ciągu wieków rodziła i ciągle rodzi nowe formy cierpienia,
przyczyniając się do
wylewania wielu łez.
Jakie
znaczenie ma dla nas nauka Pisma św. o pochodzeniu cierpienia?
— Niezadowolenie
wielu ludzi z powodu wyjaśnień Biblii dotyczących cierpienia
Wyjaśnienie, że
cierpienie stanowi następstwo odejścia Adama i Ewy od Boga, nie
satysfakcjonuje wielu ludzi. Istotnie, taka odpowiedź na pytanie nurtujące
każdego człowieka wszystkich czasów nie wyjaśnia dokładnie
skomplikowanego mechanizmu powstawania najróżniejszych form zła w świecie.
Ten brak satysfakcji rodzi się może nie tylko z powodu niezaspokojenia
ciekawości. Być może w człowieku powstaje podświadome przekonanie,
że gdyby poznał dokładnie wszystkie bliskie i dalsze przyczyny swoich
cierpień, to potrafiłby się od nich uwolnić.
— Najważniejsze to wiedzieć, że tylko w
Bogu jest pełnia szczęścia
Nieskończona Mądrość
Boża uznała, że natchnione, a więc i bezbłędne teksty Pisma Świętego
nie muszą wyjaśniać dokładnie powstawania różnych ludzkich udręk.
Biblia nie wyjaśnia szczegółowo tajemnicy pochodzenia cierpienia.
Bardzo wyraźnie akcentuje natomiast jego związek z odejściem od Boga.
Przesłanie natchnionych ksiąg jest jednoznaczne: kto trwa przy Bogu,
ten znajdzie szczęście na wieki, kto zaś od Niego odejdzie, skazuje
siebie na cierpienie. Tę prawdę ma więc zapamiętać każdy człowiek.
Jest ona dla niego ważniejsza, niż zrozumienie skomplikowanego
mechanizmu rodzenia się różnych form cierpienia w nim i w świecie.
Dzięki zrozumieniu tej prawdy wie, że tylko w Bogu może odnaleźć
ponownie – i to na zawsze – swoje utracone szczęście.
III.
Śmierć – skutek upadku pierwszych rodziców
Innym skutkiem
grzechu Adama, oprócz dziedziczenia grzechu pierworodnego i podleganiu
cierpieniu, jest śmierć.
Co znaczy, że śmierć
króluje w świecie z powodu Adama i z powodu grzechów ludzkich?
— Bóg nie
chciał śmierci człowieka
Śmierć, według
nauczania Kościoła, jest następstwem grzechu
Adama. Przed tym nieszczęściem Bóg ostrzegał
pierwszych rodziców, gdyż chciał ich życia, szczęścia: "Z
wszelkiego drzewa tego ogrodu możesz spożywać według upodobania; ale
z drzewa poznania dobra i zła nie wolno ci jeść, bo gdy z niego spożyjesz,
niechybnie umrzesz" (Rdz 2,16-17). Bóg dał swoje zakazy, aby
pouczyć pierwszych rodziców i wszystkich ludzi, że nie wolno naruszać
ustalonego przez Niego porządku, gdyż to zawsze prowadzi nie tylko do
cierpienia, ale i do śmierci.
Niestety, pierwsi rodzice nie
posłuchali Boga i stanęli przed groźbą tego, przed czym byli
ostrzegani: przed koniecznością śmierci, poprzedzonej życiem w
cierpieniu. "W pocie więc oblicza twego będziesz musiał zdobywać
pożywienie, póki nie wrócisz do ziemi, z której zostałeś wzięty;
bo prochem jesteś i w proch się obrócisz!" (Rdz 3,19)
— Śmierć z
ręki braci-Kainów
To, przed czym Bóg ostrzegał,
stało się faktem, kiedy Kain zabił Abla. Zrealizowała się po raz
pierwszy w historii ludzkiej konsekwencja nieposłuszeństwa. Po raz
pierwszy człowiek wrócił "do ziemi, z której został wzięty"
(por. Rdz 2,17). Śmierć weszła w historię ludzkości. (Por. KKK
400).
Pierwsza śmierć nie była
wynikiem choroby, procesu starzenia się, lecz – śmiercią
bratobójczą, owocem grzechu. (Por. Rdz 4,3-8). W tym wydarzeniu
ujawnia się smutna prawda o świecie, który przestał być rajem: człowiek
potrafi zadawać lub przyśpieszać śmierć. Wiele razy tak się działo
w historii. Samobójstwa, zabójstwa, wojny, zabijanie dzieci przed
narodzeniem, eutanazja to wciąż powtarzany na nowo grzech Kaina.
Nieraz śmierć jest przyśpieszana,
np. przez zły tryb życia, przez lekkomyślne narażanie się na
choroby, przez niszczenie środowiska naturalnego, przez to, że wskutek
niesprawiedliwości wielu na ziemi żyje w nędzy, głoduje, nie posiada
lekarstw. Nieraz zdrowie, a nawet życie poczętych dzieci zagrożone
jest przez alkohol, narkotyki, papierosy, środki antykoncepcyjne,
eksperymenty genetyczne itp.
Tak więc śmierć jest następstwem
grzechu Adama, ale w wielu wypadkach także wynikiem grzechu konkretnego
człowieka.
— Śmierć
"przeszła na wszystkich ludzi, ponieważ wszyscy zgrzeszyli...
" (Rz 5,12)
Co
znaczą słowa św. Pawła, że "śmierć przeszła na wszystkich
ludzi, ponieważ wszyscy zgrzeszyli (Rz 5,12)?
Śmierć ciała
nie stanowi jedynego następstwa upadku Adama i Ewy. Również śmierć
duchowa ma swoje źródło w ich grzechu. Duchowa śmierć nie polega na
rozpadzie duszy, gdyż ta, jako nieśmiertelna, nie podlega zniszczeniu.
Śmierć duchowa to zamieranie miłości, dobroci, to zanik życia Bożego,
czyli łaski uświęcającej w człowieku.
Za tę drugą formę
śmierci ponosi odpowiedzialność zarówno Adam jak też i każdy
grzeszący świadomie i dobrowolnie człowiek. Duchowa śmierć weszła
na świat nie tylko z powodu Adama, lecz – jak powie św. Paweł
– "przeszła
na wszystkich ludzi, ponieważ wszyscy zgrzeszyli...
" (Rz 5,12)
Grzech Adama
przyczynił się do śmierci duchowej w podwójny sposób. Po pierwsze,
z jego powodu jego upadku dusza poczętego dziecka pozbawiona jest życia
Bożego, a więc przychodzi na ten świat w stanie duchowej śmierci. Po
drugie zaś, z powodu grzechu pierwszych rodziców pojawiły się w człowieku
pożądliwości, skłaniające go do popełniania grzechów, które
doprowadzają do śmierci duchowej, czyli do utraty łaski uświęcającej
udzielonej w sakramencie chrztu. Chociaż dziedziczone złe skłonności
skłaniają do grzechu. to jednak z niszczenie łaski, a więc za
doprowadzanie siebie do śmierci duchowej, ponosi ostatecznie winę sam
człowiek, gdyż jako istota wolna i umacniana przez łaskę, wcale nie
musi grzeszyć. Grzech jest zawsze jego dobrowolnym wyborem zła.
